विलोम शब्द, नियम तथा रचना

 

विलोम शब्द

अर्थ-उल्टा या विपरीत

अंग्रेजी में-Antonyms

अन्य नाम- विलोमार्थी शब्द , प्रतिलोमार्थी शब्द, विपर्यायवाची शब्द

किसी शब्द के अर्थ का विपरीत अर्थ बताने वाले शब्द को विपरीतार्थक अथवा विलोम शब्द कहते है|

जैसे-गुरु-लघु, ज्योति-तम, प्राचीन-नवीन

 
विलोम शब्द बनाते समय ध्यान देने योग्य बाते

विलोम शब्द का निर्माण करते समय  निम्न बातों को ध्यान में रखना चाहिए

*संज्ञा,सर्वनाम शब्द का विलोम शब्द संज्ञा,सर्वनाम शब्द का ही होना चाहिए

*विशेषण शब्द के लिये विलोम शब्द विशेषण होना चाहिए

*तत्सम शब्द का विलोम तत्सम शब्द होना चाहिए

*तद्भव शब्द का विलोम तद्भव शब्द ही होना चाहिए चाहिए



 

विलोम शब्द की रचना

विलोम शब्द की रचना निम्न आधार पर की जाती है

*प्रचलित शब्दों के द्वारा विलोम शब्द की रचना

*रूप के आधार पर विलोम शब्द की रचना

*उपसर्गों का प्रयोग करके विलोम शब्द की रचना

*उपसर्ग में परिवर्तन करके विलोम शब्द की रचना  

*प्रत्यय लगाकर विलोम शब्द की रचना

*'' तथा 'अन' के प्रयोग द्वारा  विलोम शब्द की रचना

शब्द-विलोम

शब्द-विलोम

अनाथ-सनाथ

अग्रज-अनुज

अवनति-उन्नति

आस्तिक-नास्तिक 

अल्पयज्ञ-बहुज्ञ

इष्ट - अनिष्ट

अमृत-विष

आय-व्यय

अल्पायु-दीर्घायु

अनुकूल--अनिष्ट

 इहलोक-परलोक

अमर-मर्त्य

अतिवृष्टि-अनावृष्टि

आद्र-शुष्क

इति-आदिअय  

अपेक्षा-उपेक्षा

अग्रज-अनुज

ईश्वर-जीव

अगम-सुगम

उत्कर्ष-अपकर्ष

कनिष्ढ-ज्येष्ढ

उपरि-अधः

उपसर्ग-प्रत्यय

उग्र-सौम्य

कीर्ति-अपकीर्ति

अचल-सचल

अवनि-अम्बर

उपमान-उपमेय

परार्थ-स्वार्थ 

अनागत-विगत

निर्दयी-सदयी

प्रवृत्ति-निवृति

नख-चोटी

आपात-अनाघाट 

अथ-इति

अल्पज्ञ-बहुभावज्ञ

रिक्त-मधुर

पक्ष-विपक्ष

सन्यासी-गृहस्थ 

अति-अल्प

न्यून-ज्यादा

विस्तार-संक्षेप 

अत्यधिक-स्वल्प

चितरंजन-नश्वर

[अल्पज्ञ-बहुज्ञ 

उर्वर-ऊसर

उद्धत-सौम्य 

अनुग्रह-विग्रह

विपत्ति-सम्पत्ति

श्रीगणोश-इतिश्री

लिखित-मौखिक

परुष-कोमल

यज्ञ-विज्ञ

अगम-सुगम

खल-सज्जन

मधुर-कटु

निर्मल-मलिन 

योगी-भोगी

अपेक्षा-उपेक्षा

प्रधान-गौड़  

अधुनातन-पुरातन

परमार्थ-स्वार्थ

भूषण-कुभूषण 

सगुन-निर्गुण

वाचाल-मूक

नीरस-सरस

व्यस्टि-समष्टि

लौकिक-अलौकिक

सगुन-निर्गुण 

श्यामा-गौरी

श्रद्धा-घ्रणा 

युद्ध-शान्ति

विषाद-हर्ष

सुलभ-दुर्लभ

राग-द्वेष 

कुरूप-सुरूप 

संयोग-वियोग

अधित्यका-उपत्यका

शुष्क-आद्र

वरदान-अभिशाप

वादी-प्रतिवादी

मंद-शीघ्र

बसंत-पतझर

रोगी-निरोगी

महात्मा-दुरात्मा

लुप्त-व्यक्त 

राष्ट्रप्रेम-राष्ट्रद्रोह

कनिष्ढ-वरिष्ठ

अमावस्या-पूर्णिमा

प्राचीन-नवीन  

विधि-निषेध

परिश्रम-विश्राम

विधि-निषेध

परिश्रम-विश्राम

वादी-प्रतिवादी

मंद-शीघ्र

बसंत-पतझर

रोगी-निरोगी

महात्मा-दुरात्मा

लुप्त-व्यक्त 

राष्ट्रप्रेम-राष्ट्रद्रोह

कनिष्ढ-वरिष्ठ

अमावस्या-पूर्णिमा

प्राचीन-नवीन  

शुष्क-आद्र

वरदान-अभिशाप

करुण-निष्ठुर

ज्योति-तम

अधम-उत्तम

यज्ञ-विज्ञ,प्रज्ञ

अवनि-अम्बर 

ज्वार-भांटा

तिमिर-प्रकाश

तुकांत-अतुकान्त

आकाश-पाताल

आशा-निराशा 

रिक्त-मधुर

न्यून-अधिक

प्रार्थ-स्वार्थ

महत्मा-दुरात्मा

लघु-दीर्घ

निर्दोष-सदोष

भाव-अभाव 

निन्दा-स्तुति

बर्बर-सभ्य

निरक्षरसाक्षर

प्रलय-सृष्टि

भूगोल-खगोल  

मूक-वाचाल

विषाद-हर्ष

सार्थक-निरर्थक

आकाश-पाताल

इच्छा-अनिच्छा

ईद-मुहर्रम

अपमान-सम्मान

आलोक-अन्धकार

अमावस्या-पूर्णिमा

इधर-उधर

उत्तम-अधम

ताप-शीत

उल्लास-विषाद

एकत्र-विकीर्ण

अन्त-आदि

तरल-ढोस

ऐश्वर्य-अनैश्वर्य

अस्त-उदय 

कढोर-कोमल

आधुनक-प्राचीन

अनुलिम-प्रतिलोम 

नूतन-पुरातन

कृतज्ञ-कृतध्न

क्रय-विक्रय

आदान-प्रदान

जंगम-स्थावर

आविर्भाव-तिरोभाव 

जल-स्थल

अचल-सचल

अवनि-अम्बर

उपमान-उपमेय

परार्थ-स्वार्थ 

अनागत-विगत

निर्दयी-सदयी

प्रवृत्ति-निवृति

नख-चोटी

आपात-अनाघाट 

अथ-इति

अल्पज्ञ-बहुभावज्ञ

रिक्त-मधुर

पक्ष-विपक्ष

सन्यासी-गृहस्थ 

अति-अल्प

न्यून-ज्यादा

विस्तार-संक्षेप 

अत्यधिक-स्वल्प

चितरंजन-नश्वर

[अल्पज्ञ-बहुज्ञ 

उर्वर-ऊसर

उद्धत-सौम्य 

अनुग्रह-विग्रह

विपत्ति-सम्पत्ति

श्रीगणोश-इतिश्री

लिखित-मौखिक

परुष-कोमल

यज्ञ-विज्ञ

अगम-सुगम

खल-सज्जन

मधुर-कटु

निर्मल-मलिन 

योगी-भोगी

अपेक्षा-उपेक्षा

प्रधान-गौड़  

अधुनातन-पुरातन

परमार्थ-स्वार्थ

भूषण-कुभूषण 

सगुन-निर्गुण

वाचाल-मूक

नीरस-सरस

व्यस्टि-समष्टि

लौकिक-अलौकिक

सगुन-निर्गुण 

श्यामा-गौरी

श्रद्धा-घ्रणा 

युद्ध-शान्ति

विषाद-हर्ष

सुलभ-दुर्लभ

राग-द्वेष 

कुरूप-सुरूप 

संयोग-वियोग

अधित्यका-उपत्यका

वीर-कायर

 


Related Posts👇👇👇👇👇


कारक की परिभाषा,चिन्ह,भेद,उदाहरण

वचन किसे कहते है प्रकार, उदाहरण

3लिंग किसे कहते है हिन्दी में

Post a Comment

0 Comments